Historia Warszawy zaczyna się na terenie dzisiejszego Śródmieścia. Wszystko zaczęło się w miasteczku Jazdów (rejon agrykolski) na skarpie Wisły, które po zniszczeniach w 1262 i 1281 roku zostało przesunięte dalej na północ, w rejon dzisiejszej ulicy Grodzkiej. W pobliżu miasta na przełomie XIII i XIV w. założono na prawo od Chełma miasto, które później przekształciło się w Starą Warszawę. Lokację miasta przypisuje się księciu mazowieckiemu Bolesławowi II oraz mieszczanom i kupcom toruńskim. Stara Warszawa rozwinęła się silnie w XIV wieku dzięki księciu Troidenowi. W 1408 r. w pobliżu znajdowała się Nowa Warszawa, a Stara Warszawa otrzymała potwierdzenie praw miejskich w 1413 r. Na początku XV wieku rozwój nieco wyhamował. W 1526 całe terytorium weszło w skład Królestwa Polskiego. Wsie Solec i Ujazdów oraz miasto Nowa Warszawa rozwijały się niezależnie od Starej Warszawy.
Warszawa zyskiwała coraz większy prestiż – polscy władcy często zatrzymywali się w Zamku Królewskim, a po pożarze Krakowskiego Wawelu w 1595 roku król Zygmunt III Waza postanowił przenieść tu na stałe swój dwór. Dzięki temu, a także dzięki sejmowi zorganizowanemu w okolicach Warszawy, szlachta coraz chętniej osiedlała się w mieście, które budowało sobie pałace, m.in. przy ulicach Miodowej, Długiej i Krakowskim Przedmieściu. W latach 1573-1603 przy wyjeździe z ul. Mostowej znajdował się drewniany most stały autorstwa Zygmunta Augusta. W latach 1621–1624 rozległe tereny wokół Starej i Nowej Warszawy otoczono wałem ziemnym zwanym Wałem Zygmuntowskim.
Od XVI wieku w okolicach Starej Warszawy zaczęli rozwijać się tzw. jurydycy (jurydyka to osada w pobliżu miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach miejskich, niepodlegająca władzom miejskim i sądom miejskim). Było ich ponad dwadzieścia, prywatnych i nie podlegających jurysdykcji miejskiej. Większość z nich przyczyniła się później do rozwoju miasta, tworząc takie ulice jak Leszno, Gęsia, Nowogrodzka i Wilcza czy place jak Dąbrowskiego i Grzybowskiego. Miasto i jego okolice zostały poważnie zniszczone podczas szwedzkiej powodzi, ale wkrótce zostały odbudowane. Wraz z postępem rozwoju terytorialnego znaczenie Starego Miasta malało na rzecz innych sąsiednich terytoriów, zwłaszcza na północy współczesnego Śródmieścia Północnego. Ważnym elementem było także powstanie Łazienek Królewskich.
W 1770 roku poszerzono granice Warszawy budując tzw. Okopy Lubomirskiego, które obejmowały niemal cały obszar dzisiejszego Śródmieścia. Rozbieżność administracyjna między Starą Warszawą a okolicznymi jurysdykcjami doprowadziła do wielu problemów prawnych, dlatego w 1791 r. „Prawo miejskie” nakazało je wszystkie zjednoczyć i utworzyć Warszawę. Jego ratusz pierwotnie znajdował się na Rynku Starego Miasta, a następnie na placu apelowym Teatralnym. Po 1831 roku rozwój północnej części terenu został zahamowany – nałożono ograniczenia budowlane na budowę Cytadeli. Oprócz ograniczeń wyburzono również szereg budynków na rzecz okolicznych Cytadeli, a później dobudowano forty na esplanadzie. Po 1918 r. tereny te zostały zabudowane, w wyniku czego powstały parki Traugutta i Kusocińskiego. W XIX wieku poszczególne tereny rozwijały się nierównomiernie – Powiśle i Solec uprzemysłowiły się dzięki bliskości Wisły, Muranów rozwinął się dzięki osadnictwu żydowskiemu. Dzięki budowie dworca Wiedeńskiego nastąpił impuls do rozwoju południowego Śródmieścia.
W okresie międzywojennym, gdy Warszawa stała się stolicą niepodległej II RP, rozpoczął się okres rozwoju centrum Warszawy. Podjęto starania o przywrócenie zaniedbanego Starego Miasta, które zamieszkiwała biedota. Rozpoczęła się odbudowa murów obronnych i Barbakanu. Ukończono szereg inwestycji komunalnych i państwowych - wybudowano ulicę Bonifraterską z wiaduktem żoliborskim, budynki rządowe przy ul. Chałubińskiego czy 6 Sierpnia, wreszcie Sejm przy ul. Wiejskiej. Rozpoczęto budowę bulwarów wiślanych i Dworca Głównego, ale ukończono je dopiero przed wybuchem II wojny światowej.
Centrum miasta zostało już mocno zniszczone podczas kampanii wrześniowej, zwłaszcza Stare Miasto z Zamkiem Królewskim. Po zdobyciu miasta Niemcy nie pozwolili na odbudowę zabudowy, przez co wiele zniszczonych budowli i zabytków popadało w ruinę. W 1940 r. część terenu weszła w skład getta i teren ten został zniszczony po upadku powstania w getcie warszawskim. Powstanie Warszawskie przyniosło nowe dotkliwe zniszczenia, zwłaszcza w Starym Mieście, Powiślu i Solcu.
Bezpośrednio po wojnie widok zniszczonego miasta wyglądał przygnębiająco. Ponad 85% zabudowy lewobrzeżnej Warszawy legło w gruzach. Pojawiły się pomysły, by nie odbudować miasta, ale przenieść stolicę do Łodzi. Ostatecznie jednak nowe socjalistyczne władze postawiły sobie ambitne zadanie odbudowy Warszawy, z drobiazgową odbudową Starego Miasta. Główne prace zakończono do 1954 roku. W pozostałej części Śródmieścia przebudowa przebiegała mniej gruntownie, niektóre budynki zostały zachowane (np. PAST, Prudential, Szpital św. Ducha), inne zostały całkowicie rozebrane, np. pod budowę Pałacu Kultury i Nauki w 1952-1955. Przebudowywano ogromne obszary miasta, często zmieniając dotychczasowy układ urbanistyczny, jak np. otwierając drogę W-Z czy ulicę Marchlewskiego. Zrezygnowano jednak z odbudowy terenów pod stokiem – parki założono na Podzamczu i Solcu, a Powiśle było mocno zdewastowane.
W 1971 roku podjęto decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego. Inwestycja ta, trwająca do 1984 roku, była ukoronowaniem odbudowy Starego Miasta, co w 1980 roku zostało docenione przez Komisję UNESCO wpisem „całkowicie odrestaurowanego obszaru zabytkowego” na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego. Również w 1971 roku rozpoczęto budowę Wisłostrad i Trasy Łazienkowskiej, którą zakończono w 1974 roku. W 1975 roku otwarto Dworzec Centralny. Lata 80. przyniosły wiele zmian w przestrzeni miejskiej, kiedy to w Warszawie powstały pierwsze szklane wieżowce. Tendencja ta trwa do dziś. Najbardziej znane warszawskie wieżowce to Varso, Pałac Kultury i Nauki, Q22, Złota 44, Rondo 1, Centrum LIM.
Śródmieście obejmuje najstarszą część Warszawy, dlatego też znajduje się tu większość budynków o wybitnych walorach historycznych, zwłaszcza w Starym Mieście i wzdłuż Trakcji Królewskiej. Jednak zniszczenia w czasie II wojny światowej spowodowały liczne zniszczenia tkanki miejskiej, które później załatała nowoczesna zabudowa, zwłaszcza na Muranowie, ale także w innych rejonach Śródmieścia.
Śródmieście posiada wiele zabytków historycznych i kulturowych, takich jak Stare Miasto, Zamek Królewski, pomniki Chopina, Mickiewicza i inne atrakcje, które przyciągają turystów z całego świata. Tysiące warszawiaków chętnie tu przyjeżdżają i podziwiają zabytki. Ze względu na centralne położenie Śródmieścia w Warszawie znajduje się najwięcej zabytków.
W południowej części Śródmieścia, pomiędzy ulicami Poznańską, Emilii Plater, Wilczą, Hożą, widoczne są ślady dawnej Warszawy – jednego z najpiękniejszych miast Europy XIX wieku, doszczętnie zniszczonego podczas II wojny światowej. Elewacje kamienic zdobią secesyjne ornamenty, ozdobne przejazdy bramne prowadzą na podwórka, w których zachował się duch 100-letniego miasta - kaplice z wizerunkami Matki Boskiej i płonącymi światłami, figury Chrystusa, ozdobne kamienne studnie.
Do tej pory trzy secesyjne kariatydy podtrzymują strop budynku Sądu Najwyższego od strony ul. Świętojerskiej. Kariatydy to filary gzymsów w formie figur pięknych panien, wywodzące się ze świata starożytnego. Najsłynniejszy wspierał gzyms Erechtheion na ateńskim Akropolu.
Zniszczony w czasie ostatniej wojny teren został pieczołowicie odbudowany wiele lat później. Zachował się układ przestrzenny miasta z czasów jego lokacji, czyli z XIII wieku, jednak większość zabudowy przebudowano na wzór XVIII wieku. Stare Miasto Warszawa jest wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Warto przespacerować się jego wąskimi uliczkami i zajrzeć do katedry św. Jana, w którego podziemiach znajdują się sarkofagi książąt mazowieckich i wybitnych Polaków.
Warto też spędzić czas na Rynku Starego Miasta. Latem można usiąść w jednej z ulicznych kawiarni, zjeść lody, napić się kawy lub piwa i podziwiać stare centrum Warszawy. Zimą można wybrać się do jednej z restauracji mieszczących się w kamienicach Starego Miasta na obfite staropolskie jedzenie lub rozgrzać się przy kubku grzanego wina.
W zamkowych komnatach Zamku Królewskiego zapadały historyczne decyzje i miały miejsce nowatorskie wydarzenia w dziejach narodu polskiego. 3 maja 1791 r. posłowie przyjęli Konstytucję. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zamek stał się rezydencją głowy państwa i prezydenta. W czasie ostatniej wojny został doszczętnie zniszczony i dzięki staraniom całej społeczności został odbudowany. Na szczególną uwagę zasługują Apartamenty Królewskie oraz Sala Sejmowa na parterze, siedziba dawnego Sejmu, w którym 3 maja uchwalono Konstytucję. Interesujące są Sale Sądowe i Sale Sejmowe z XVI i XVII wieku.
Pokrótce opowiemy o innych zabytkach i zabytkach Śródmieścia.
Najbardziej znanym zabytkiem w centrum miasta jest Kolumna Zygmunta. Pierwszy świecki pomnik w Warszawie przedstawia króla Zygmunta III Wazę. Na przestrzeni wieków przechodził wiele renowacji, ale najbardziej ucierpiał w czasie II wojny światowej. Kolumna wróciła na swoje miejsce dopiero w 1949 roku. Legenda głosi, że król Zygmunt strzeże swojego miasta i opiekuje się nim.
Teatr Wielki to jeden z największych i najnowocześniejszych teatrów w Europie. Zaprojektował go wybitny włoski architekt Antonio Corazzi, który na początku XIX wieku zajmował się przebudową Placu Teatralnego, czyniąc go centralnym punktem Warszawy. Teatr został zbudowany w latach 1825-1833 w stylu późnego klasycyzmu. Spłonął w czasie II wojny światowej, został odbudowany z zachowaniem i rozbudową oryginalnej elewacji. Dziś w budynku mieszczą się: Opera, Teatr Baletu, Teatr Narodowy i Muzeum Teatralne.
Zabytkowe pałace i kościoły na Trakcie Królewskim. Droga Królewska rozpoczyna się na Placu Zamkowym i prowadzi do Łazienek Królewskich. Droga usiana jest zabytkowymi kościołami i pałacami. W Śródmieściu znajduje się około 200 pałaców zbudowanych przez najwybitniejsze rody arystokratyczne.
Najważniejszym z nich jest obecnie Pałac Prezydencki – największy pałac w Warszawie. Został wzniesiony w 1643 roku przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Konecpolskiego. W okresie autonomii Królestwa Polskiego w XIX wieku mieszkał tu generał Józef Zaionczek, namiestnik rosyjskiego cara Aleksandra. W 1989 r. odbywały się tu obrady okrągłego stołu. Obecnie pałac jest rezydencją prezydentów RP.
Inne pałace, które zasługują na uwagę to Pałac Staszica – siedziba Polskiej Akademii Nauk, Pałac Kazimierzowskich – rezydencja Rektora Uniwersytetu Warszawskiego oraz Pałac Potockich – siedziba Ministerstwa Kultury.
Na Trakcie Królewskim znajduje się kilka kościołów. Wędrówka po nich oznacza zapoznanie się z dawnymi stylami architektury - gotyckim, barokowym i klasycyzmem. Obok placu apelowego Zamkowym znajduje się kościół św. Anny z piękną neoklasycystyczną fasadą. Został zbudowany w 1454 roku, a prezbiterium kościoła od strony skarpy wiślanej do dziś zachowało swój gotycki charakter. Wnętrze świątyni wykonane jest w stylu barokowym.
Wyjątkowym zabytkiem jest cerkiew Wizytek pod Uniwersytetem Warszawskim. Nie został zniszczony w czasie II wojny światowej i zachował autentyczne barokowe wnętrza. W kotle św. Krzyża posiada nagrobki i epitafia wybitnych Polaków. Odprawiano tu msze święte podczas najważniejszych uroczystości państwowych i pogrzebów znanych osobistości. Tutaj, w pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja, zebrał się Sejm.
Uniwersytet Warszawski powstał w 1816 roku na mocy dekretu rosyjskiego cara Aleksandra I. Większość budynków uniwersyteckich, m.in.
Uniwersytet, mieszczący się w Pałacu Kazimierzowskim, budynek dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej oraz Audytorium Maksymalne są wpisane do rejestru zabytków. Na szczególną uwagę zasługują Bramy Główne Uniwersytetu, zaprojektowane w stylu neobarokowym przez Stefana Schillera w 1900 roku. Brama zwieńczona jest orłem w koronie otoczonym pięcioma gwiazdami.
Do najbardziej znanych zabytków Śródmieścia należą:
Zespół Starego Miasta w obrębie murów miejskich z wieloma innymi zabytkami,
Kompleks Zamku Królewskiego,
Urbanistyka Osi Saskiej,
Urbanistyka Osi Stanisławowskiej,
Zespół pałacowo-parkowy Łazienki Królewskie,
Zespół pałacowo-parkowy Belweder,
Urbanistyka Krakowskiego Przedmieścia,
Urbanistyka Nowego Światu,
Układ urbanistyczny Plac Bankowy,
Kampus główny Uniwersytetu Warszawskiego,
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Nowym Mieście,
Kościół św. Jacka w Nowym Mieście,
Kościół Wszystkich Świętych w Grzybowie
zespół zamkowy Ujazdowskiego,
Ogród Saski,
szereg innych budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej w Śródmieściu, które są wymienione poniżej:
Starożytne budowle:
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Dobra 56/66
Komenda Stołeczna Policji, ul. Nowolipie 2
Muzeum Narodowe, al. Jerozolimskich 3
Pałac Prezydencki, ul. Krakowskie Przedmieście 46/48
Państwowa Akademia Nauk, ul. Nowy Świat 72
Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, ul. Sanguszki 1
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, ul. Wiejskiej 4/6/8
Opera Narodowa (Teatr Wielki), Plac Teatralny 1
Urząd Miasta Warszawy, plac apelowy Bankowy 3/5
Szpital Dziecięcy Litewska, ul. Marszałkowskiej 24
Szpital Ginekologiczno-Położniczy Inflancka, ul. Inflanckiej 6
Szpital Kliniczny nr 1 im. prof. Witolda Orłowskiego, ul. Czerniakowskiej 231
Szpital Psychiatryczny, ul. Nowowiejskiej 27
Warszawski Szpital dla Dzieci, ul. Kopernika 43
Taka jest długa historia Warszawy.
Nazwy ulic we wszystkich dzielnicach Warszawy zapisane są na tablicach białymi literami na niebieskim tle, u dołu tabliczki na czerwonym tle widnieje nazwa dzielnicy.